Tháng 6-2009, huyện Hoành Bồ phối hợp với Sở VH-TT&DL đã khởi công công trình Khu Bảo tồn bản văn hoá người Dao Thanh Y tại thôn Chín Gian, xã Bằng Cả, có tổng diện tích trên 5ha. Khu bảo tồn được xây dựng với mục đích nâng cao ý thức giữ gìn và bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc tiêu biểu của người Dao Thanh Y tại một địa danh là khu căn cứ kháng chiến chống Pháp đã được tỉnh xếp hạng. Công trình bao gồm 1 nhà sinh hoạt văn hoá truyền thống được làm theo lối kiến trúc nhà sàn và 2 nhà mẫu phục dựng nhằm mô phỏng nhà ở của đồng bào Dao Thanh Y. Ngoài ra, còn có sân vận động để tổ chức lễ hội, vui chơi.

Ông Dương Văn Vĩnh, Chủ tịch UBND xã Bằng Cả cho biết: Từ năm 2010, xã được bàn giao quản lý Khu bảo tồn bản văn hoá người Dao Thanh Y. Khu bảo tồn đã trở thành nơi tổ chức các hoạt động văn hoá, tín ngưỡng của đông đảo bà con trong xã, như làm lễ cúng vào các dịp cấp sắc ngày mùng 1 Âm lịch của các tháng 2, 4, 7 và 10; duy trì 3 tháng một lần việc làng (ăn Tết quý); ngày mùng 1-2 Âm lịch hằng năm tổ chức Hội làng Bằng Cả; cùng một số hoạt động VHVN, TDTT khác diễn ra trong năm.

Thi đẩy gậy trong Hội làng Bằng Cả tại Khu bảo tồn bản văn hoá người Dao Thanh Y (Bằng Cả). Ảnh do Phòng VHTT Hoành Bồ cung cấp

Có thể khẳng định mục tiêu bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá của đồng bào Dao Thanh Y của Khu bảo tồn đã được thực hiện khá tốt. Tuy nhiên, Khu bảo tồn hiện chỉ sử dụng chủ yếu vào những dịp trên, còn lại thì đóng cửa để đấy. Chủ tịch UBND xã Bằng Cả cho biết, trong năm 2014 huyện đã thực hiện tu sửa mái của nhà chính do xuống cấp nghiêm trọng. Đồng thời, huyện cũng tiếp tục đầu tư xây dựng và đã hoàn thiện ngôi nhà 7 gian bằng gỗ để trưng bày các hiện vật liên quan đến đồng bào Dao Thanh Y. Cùng với đó, các công trình như sân vận động, nhà vệ sinh, tường rào quanh khu bảo tồn, cổng ra vào cũng đang được thực hiện. Mặc dù ngôi nhà gỗ 7 gian đã được xây dựng xong nhưng các hiện vật trưng bày vẫn chưa có nhiều, chưa đa dạng vì thiếu kinh phí để thu mua nên chưa đưa vào sử dụng được.

Với mục đích phục dựng lại không gian sống của gia đình người Dao truyền thống phục vụ phát triển du lịch nên trong Khu bảo tồn sẽ xây dựng thêm 7-10 ngôi nhà quy mô nhỏ. Các gia đình sẽ sinh hoạt, sản xuất và làm các công việc như một gia đình người Dao truyền thống. Nhưng đến nay do thiếu kinh phí nên vẫn chưa triển khai được. Ông Vĩnh cũng nói, dự kiến trong năm 2015 sẽ xây dựng 2 ngôi nhà. Khi xây dựng được những ngôi nhà này thì khách du lịch khi đến với Khu bảo tồn sẽ tham quan, tìm hiểu sâu về phong tục tập quán, đời sống của đồng bào Dao Thanh Y tại Hoành Bồ. Đồng thời, du khách cũng có thể ăn nghỉ tại đây cùng với các gia đình, như vậy mới níu chân được du khách.

Tuy nhiên, việc duy trì và phát triển hoạt động của khu bảo tồn hiện đang bộc lộ nhiều khó khăn. Chị Trương Thị Quyên, cán bộ văn hoá xã hiện đang phụ trách quản lý cơ sở vật chất, duy trì tổ chức VHVN, tổ chức lớp học chữ, học thêu… tại Khu bảo tồn nhưng cũng chỉ là công tác kiêm nhiệm. Khu bảo tồn cũng đã có Ban Quản lý với 11 thành viên nhưng hiện cũng chưa có thù lao công tác cho họ. Chủ tịch UBND xã Bằng Cả cho biết thêm: Xã rất mong muốn có 1 cán bộ chuyên trách và trình độ chuyên môn cao tại Khu bảo tồn. Họ sẽ nắm chắc những nét văn hoá của người Dao Thanh Y ở Hoành Bồ để giới thiệu tới người dân, nhất là thế hệ trẻ và du khách trong và ngoài nước. Khó khăn nữa là thế hệ trẻ hiện đã và đang bị mai một đi những nét văn hoá truyền thống của đồng bào Dao Thanh Y, như tiếng Dao, thêu thùa, hát giao duyên…

Để tháo gỡ những khó khăn trên, đồng thời nhằm phát triển Khu bảo tồn bản văn hoá người Dao Thanh Y trở thành điểm nhấn về phát triển du lịch của huyện và tỉnh, mong rằng các cấp, ngành chức năng quan tâm đầu tư phát triển, đặc biệt là các doanh nghiệp vào đầu tư, quản lý, khai thác dịch vụ Khu bảo tồn theo mô hình “Đầu tư công – quản lý tư”. Qua đó, đồng bào Dao Thanh Y nơi đây sẽ có cơ hội giới thiệu cho du khách về văn hoá, bản sắc của họ, góp phần ngăn ngừa sự mai một, thất truyền đồng thời quảng bá các giá trị văn hoá truyền thống đặc sắc của địa phương.